Monumentenzorg en archeologie

Ambitie

Wij willen de historische identiteit en aantrekkelijkheid van onze stad versterken door het (gebouwd én archeologisch) erfgoed op een samenhangende wijze in stand te houden. Waar mogelijk verbeteren we de kwaliteiten van het stadsbeeld voor bewoners en bezoekers.
Met archeologisch en bouwhistorisch onderzoek vergroten wij de kennis over de geschiedenis van Amersfoort (als basis voor ontwikkelingen) en we maken deze voor een breed publiek toegankelijk en beleefbaar.

Doelstellingen

Samen met de stad dragen wij zorg voor ons (onroerend én archeologisch) erfgoed en voor de kwaliteit van het stadsbeeld als totaal. Daarbij werken wij actief samen met de (monumenten)eigenaren en de andere initiatiefnemers in de stad. We faciliteren deze partijen om hun belangen te verbinden met het algemene belang van een goede erfgoedzorg voor de stad.

Monumentenzorg: we willen waardevolle historische gebouwen en structuren in stand houden en waar mogelijk verbeteren. Het onroerend cultureel erfgoed omvat monumenten, beeldbepalende panden, historische complexen, structuren en stadsgezichten. Deze zijn bepalend voor de identiteit en de aantrekkelijkheid van onze stad en vormen in die zin ook een katalysator voor economische groei. De hedendaagse erfgoedzorg is niet gericht op het ‘bevriezen’ van ontwikkelingen. Passende, nieuwe functies zijn essentieel voor de toekomst van historische gebouwen en gebieden. Wij zijn dan ook betrokken bij transformaties van gebouwen en gebieden en kijken hoe we dit met respect voor de historische waarden kunnen inpassen (behoud door ontwikkeling). Ook het verduurzamen van monumentale gebouwen vormt een belangrijk speerpunt.

Archeologie: we streven ernaar archeologische waarden in de bodem te behouden voor de volgende generaties. Door ruimtelijke ontwikkelingen is dit lang niet altijd mogelijk. In die gevallen kiezen we voor behoud door middel van opgraven. De gemeentelijke kaart met archeologische waarden en verwachtingen is leidend bij de vraag in welke gevallen onderzoek noodzakelijk is. Ontwikkelaars en eigenaren krijgen advies en begeleiding bij de aanvraag van een omgevingsvergunning.

Voor Monumentenzorg en archeologie zijn geen indicatoren benoemd. Wel geven de onderstaande kengetallen een goed beeld van de activiteiten op dit gebied.

Toelichting op mutaties monumentenlijst: in 2016 werd de monumentenlijst geactualiseerd en werden 25 beeldbepalende panden geselecteerd uit de Wederopbouwperiode en aangewezen als gemeentelijk monument. 

Onze inzet

We geven uitvoering uitvoering aan onze wettelijke taken (vanuit het Rijk) en gemeentelijke taken op het gebied van archeologie en monumentenzorg. Op rijksniveaus staan deze taken in de Erfgoed- en Omgevingswet, de Wet op de Archeologische Monumentenzorg en de daaraan verbonden gedecentraliseerde rijkstaken. We voeren ook het gemeentelijk erfgoedbeleid uit (op basis van de Amersfoortse Erfgoedverordening). We werken daarbij nauw samen met betrokken partijen in de stad.

We zorgen voor een goede verankering van de erfgoedzorg in de gemeentelijke processen.

We faciliteren en enthousiasmeren monumenteneigenaren en andere erfgoedpartners. Alleen samen met de stad kunnen we de historische waarden en de aantrekkelijkheid van de stad in stand houden en verbeteren. Uit recente onderzoeken is gebleken dat aantrekkelijke en samenhangende historische steden een grotere toekomstwaarde hebben en dat dit een economisch rendement voor deze steden oplevert. Het investeren in erfgoed loont.

We richten ons op herbestemming van monumentale gebouwen en de integratie van cultuurhistorie in de ruimtelijke processen. Dit sluit aan bij het actuele monumentenbeleid van het Rijk (Momo = Modernisering Monumentenzorg) en ook voor onze stad is dit een belangrijk onderwerp. 

Bij plannen en ontwikkelingen die verband houden met cultureel erfgoed (gebiedsontwikkeling, herbestemming, verbouwing, restauratie enzovoort) zijn wij aanspreekpunt. Onze (wettelijke & faciliterende) taken zijn informeren, begeleiden, adviseren & onderzoeken, kaders stellen, inspireren, faciliteren en het toetsen van plannen. Hiermee kunnen we veel van de geformuleerde doelstellingen realiseren. De integratie van cultuurhistorie in RO-processen vormt ook een van de speerpunten van het rijksbeleid.

Wij actualiseren de uitgangspunten voor het gemeentelijke erfgoedbeleid voor de periode 2017-2021.

Archeologie:
Bij ontwikkelingen en bouwactiviteiten doen wij samenhangend archeologisch onderzoek. Het Archeologisch Centrum heeft veel kennis over de ontstaans- en ontwikkelingsgeschiedenis van Amersfoort. Hierdoor kunnen onderzoeken met elkaar in verband worden gebracht en kan de integrale kennis steeds verder worden uitgebouwd en beheerd. Dit draagt bij aan een efficiënt en resultaatgericht archeologisch onderzoek in Amersfoort. Een instrument om dit doel te bereiken is het afgelopen jaar ontwikkeld: de Locale Onderzoeksagenda. We zullen de  archeologische beleidskaart in 2017 op basis van nieuwe gegevens en inzichten actualiseren.

We bereiden een nieuwe manier van certificering voor. Op basis van de Erfgoedwet (juli 2016) dient een opgravende instantie zich te certificeren; dit komt in plaats van de huidige opgravingsvergunning. Uiterlijk juli 2017 zal het certificaat in werking moeten gaan treden.

Wij streven naar meer educatieve activiteiten om het 'verhaal van de stad Amersfoort' aan de jeugd te vertellen. Archeologie spreekt de jeugd aan. Daarom organiseren wij met de capaciteit die we tot onze beschikking hebben educatieve activiteiten. Zo ontvangen wij schoolklassen op opgravingen en in het open depot op de Langegracht. De tentoonstelling Cold Cases die wij in 2016 samen met museum Flehite maakten trok veel (jeugdig) publiek. In 2017 willen we onze educatieve en publicitaire activiteiten voortzetten en op basis van onze ervaringen in beeld brengen hoe we dit hierna verder kunnen uitbouwen en welke inzet en middelen we hiervoor nodig hebben.

Monumentenzorg:
Wij actualiseren het erfgoedbeleid op basis van vernieuwde regelgeving en de speerpunten voor de toekomst. Hieraan geven we vorm in samenwerking met onze erfgoedpartners en andere betrokkenen in de stad.

Wij zorgen ervoor dat onze monumentenlijst representatief en actueel is. Wij selecteren en beschermen representatieve panden uit iedere ontwikkelingsfase van de stad om zo de identiteit te versterken en de ontwikkelingsgeschiedenis tastbaar te maken. Ook in de komende periode wordt de monumentenlijst geactualiseerd met onder meer representatieve historische boerderijen, industrieel erfgoed en moderne architectuur.

Wij vervullen een belangrijke rol bij herbestemmig van monumentaal vastgoed. Dit is voor ons een belangrijk speerpunt omdat een passende bestemming van cruciaal belang is voor de instandhouding van historische gebouwen. Door bij de herbestemming van erfgoed de cultuurhistorische waarden en de transformatiemogelijkheden in een vroeg stadium in kaart te brengen dragen wij actief bij aan succesvolle inpassing van nieuwe functies. Omdat het religieus erfgoed een kwetsbare categorie vormt bij herontwikkeling of nevenbestemming werken wij aan een ‘kerkenvisie’.

Wij werken aan kwaliteitsverbetering van het erfgoed en stadsbeeld. Periodiek monitoren we de kwaliteit van ons erfgoed door onder meer onderzoek naar de bouwkundige staat van monumenten en inventarisatie van ‘slechte plekken’ in de beschermde stadsgezichten. Dit vormt de basis voor initiatieven gericht op kwaliteitsverbetering waarbij we samenwerking zoeken met eigenaren en andere partijen in de stad. Hierin sluiten we aan bij de uitgangspunten van het Programma Stadshart.

In een ‘Erfgoedmonitor’ wordt door de monumentenwacht in de komende periode de bouwkundige staat van het erfgoed in kaart gebracht. Bij transformaties van monumentale gebouwen vormt bouwhistorisch onderzoek een belangrijke basis. 

Voor monumenten in gemeentelijk eigendom treden we op als een goede 'rentmeester'. De gemeente Amersfoort heeft een klein aantal monumenten in eigendom. Dit zijn de iconen van de stad (de Koppelpoort, Onze-Lieve-Vrouwetoren, stadsmuren enzovoort). Wij zorgen dat deze monumenten in goede staat zijn en blijven. De restauraties van het Belgenmonument en van de Dieventoren zijn in 2016 gerealiseerd. We werken aan de voorbereiding van restauraties aan de Volmolen, de OLV-toren (spits) en de Zonnehof. Bij de verkoop van monumenten in gemeentelijk bezit, brengen wij de cultuurhistorische waarden in beeld en waarborgen we de instandhouding hiervan.

Duurzaamheid
We verbinden uitgangspunten op het gebied van duurzaamheid en cultureel erfgoed.

Monumentenzorg:
Wij adviseren eigenaren over duurzaam renoveren en bouwen de kennis hierover uit. Monumenten hebben door de eeuwen heen bewezen dat ze duurzaam zijn. Hergebruik en duurzaam materiaalgebruik sluiten aan bij de gemeentelijke duurzaamheidsdoelstellingen. Op het gebied van energieverbruik zijn er vaak verbetermogelijkheden. Wij willen eigenaren stimuleren om ingrepen op het gebied van duurzaamheid bij monumenten nauw aan te laten sluiten bij de historische waarden. Wij adviseren eigenaren op dit gebied omdat dit maatwerk vereist. Op basis van enkele pilotprojecten (zoals Krommestraat 32-34) bouwen wij de kennis en de informatievoorziening over het verduurzamen van monumenten in de komende periode uit Inmiddels is hiervoor de brochure ‘Duurzaam Erfgoed’ ontwikkeld, waarin ook de uitgangspunten voor zonnepanelen in een monumentale omgeving zijn toegelicht.

Archeologie:
We streven naar een duurzame instandhouding van archeologische waarden door deze – waar mogelijk -  in de bodem te behouden.

Samenwerking

Voor een goede erfgoedzorg werken wij nauw samen met de stad en met onze ‘erfgoedpartners’. Monumentenzorg en Archeologie kennen een breed draagvlak in de samenleving en de waardering voor de historische stad is groot. Om onze doelstellingen op dit gebied te bereiken is een goede en intensieve samenwerking met burgers en partijen uit de stad noodzakelijk. Initiatieven vanuit de stad die aansluiten bij onze doelstellingen willen we waar mogelijk omarmen en faciliteren.

De monumenteneigenaren in de stad ondersteunen wij bij de instandhouding van hun erfgoed met informatie, adviezen en procesbegeleiding, gericht op de historische, bouwtechnische, procedurele en financiële aspecten en mogelijkheden. Betrokken en goed geïnformeerde monumenteneigenaren vormen de basis voor een aantrekkelijke historische stad.

Regelmatig voeren wij overleg met externe erfgoedpartners, zoals de Stichting Archeologie Amersfoort, de AWN (amateurs in de archeologie), Siesta, de Oudheidkundige Vereniging Flehite, Stadsherstel Midden-Nederland, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), Monumentenwacht Utrecht, Nationaal Restauratie Fonds (NRF), provincie Utrecht, Federatie Grote Monumentengemeenten (FGM), Steunpunt Monumentenzorg & Archeologie Utrecht (STAMU) enzovoort. Binnen de gemeente werken de erfgoedpartners nauw samen in de Erfgoed-connectie.

Archeologie werkt samen met gemeenten in de regio op het gebied van beleid en uitvoering. Dit gebeurt op basis van samenwerkingsovereenkomsten. Nu al hebben wij een overeenkomst met Leusden, Soest en Bunschoten. Wij streven naar uitbreiding van het aantal buurgemeenten waar we zo’n overeenkomst mee hebben.

Door samenwerking met de stad bevorderen wij participatie. Denk hierbij aan amateurverenigingen, vrijwilligers en organisaties als de Waterlijn en het Gilde.

Door het bevorderen van de kennis bij deze instanties (lezingen/ publicaties, deelname aan de Open Monumentendagen en aan de jaarlijkse Erfgoedweek voor middelbare scholieren) worden de aantrekkelijkheid en de historische waarden van Amersfoort breed uitgedragen.